Ο καρκίνος του μαστού είναι ο συχνότερος καρκίνος μεταξύ των γυναικών, με τα δεδομένα να υποστηρίζουν πως 1 στις 8 γυναίκες θα αναπτύξει κάποια στιγμή στη ζωή της. Ο καρκίνος του μαστού δεν επηρεάζει μόνο το σώμα, αλλά και την ψυχική υγεία. Η διάγνωση, η θεραπεία και η ανάρρωση συχνά συνοδεύονται από συναισθήματα άγχους, φόβου, θλίψης και αβεβαιότητας για το μέλλον. Πολλοί άνθρωποι που αντιμετωπίζουν καρκίνο του μαστού βιώνουν κατάθλιψη ή έντονο στρες κατά τη διάρκεια και μετά τη θεραπεία.
Οι συναισθηματικές προκλήσεις φαίνεται να είναι πολλές και να αφορούν διαφορετικούς τομείς. Κάποιες από αυτές μπορεί να είναι:
Άγχος για την έκβαση της υγείας και τις θεραπείες: Ο φόβος της υποτροπής ή των επιπτώσεων της θεραπείας μπορεί να προκαλέσει έντονο άγχος γεγονός που μπορεί να έχει επιπτώσεις στην λειτουργικότητα του ατόμου.
Αλλαγές στην εικόνα σώματος: Οι αλλαγές στο σώμα μετά από χειρουργικές επεμβάσεις ή θεραπείες, όπως η μαστεκτομή ή η χημειοθεραπεία, μπορεί να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση.
Κατάθλιψη: Ο καρκίνος μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα απελπισίας και απομόνωσης. Επιπλέον, έχει φανεί πως οι ασθενείς με καρκίνο και συννοσηρή κατάθλιψη έχουν πιο έντονα συμπτώματα άγχους, πόνου και κόπωσης σε σχέση με άλλους ασθενείς με καρκίνο χωρίς κατάθλιψη, και είναι πιο πιθανό να έχουν και σκέψεις αυτοκτονίας.
Κόπωση και ψυχική εξάντληση: Η φυσική και ψυχολογική κόπωση είναι συχνό φαινόμενο κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Αλλαγή στη σεξουαλικότητα: Μπορεί να παρατηρηθεί μειωμένη σεξουαλική επιθυμία, μειωμένη διέγερση, πόνος κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής επαφής, δυσκολία στην επίτευξη οργασμού κ.α. Η σεξουαλικότητα είναι ένα από τα πρώτα κομμάτια της καθημερινής ζωής που επηρεάζονται από τον καρκίνο και φαίνεται πως τα μη θεραπευμένα σεξουαλικά προβλήματα μπορεί να επιμένουν ή να επιδεινώνονται ακόμη και μετά την ανάρρωση από τον καρκίνο.
Έκπτωση στη γνωσιακή λειτουργία: Κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την χημειοθεραπεία μπορεί να παρατηρηθούν ελλείμματα στη συγκέντρωση, την προσοχή, τη μάθηση, τις εκτελεστικές λειτουργίες, την οπτικοχωρική ικανότητα κ.α. Τέτοιου είδους ελλείμματα επηρεάζουν αρνητικά τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (πχ, επίλυση προβλημάτων, δημιουργία πλάνων, ολοκλήρωση μιας δραστηριότητας κ.α) και την ποιότητα ζωής των ατόμων.
Προσαρμογή σε νέες συνθήκες ζωής: Η νέα πραγματικότητα μετά τη διάγνωση απαιτεί προσαρμογή, καθώς οι καθημερινές δραστηριότητες μπορεί να περιοριστούν ή να αλλάξουν δραστικά λόγω των θεραπειών και της κόπωσης.
Πολλές από τις ασθενείς με καρκίνο του μαστού παρουσιάζουν κόπωση, κατάθλιψη και/ή άγχος μήνες έως χρόνια μετά την διάγνωση του καρκίνου του μαστού, με τα συμπτώματα αυτά να σχετίζονται με μεγαλύτερη αναπηρία και χειρότερη ποιότητα ζωής.
Έχει φανεί πως τα συμπτώματα άγχους στους καρκινοπαθείς συχνά παραβλέπονται και δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς. Ωστόσο, η ενσωμάτωση της ψυχολογικής φροντίδας στη θεραπευτική διαδικασία μπορεί να διευκολύνει την προσαρμογή των ασθενών στη διάγνωση, και να συμβάλει στην ανάρρωση.
Οι τεχνικές της Γνωστικής – Συμπεριφορικής Ψυχοθεραπείας (ΓΣΨ) φαίνεται να βελτιώνουν τον έλεγχο των συμπτωμάτων της νόσου, να μειώνουν τα επίπεδα άγχους και θλίψης και να βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των ασθενών. Οφέλη τα οποία φαίνεται να παραμένουν και μετά το τέλος της παρέμβασης. Επίσης, η ΓΣΨ εστιάζει στην αναγνώριση και αντιμετώπιση αρνητικών σκέψεων και πεποιθήσεων που επηρεάζουν την εικόνα του σώματος, καθώς και στην ανάπτυξη υγιών συμπεριφορικών στρατηγικών. Παράλληλα, μαζί με την ψυχοεκπαίδευση, φαίνεται να είναι μία από τις κατάλληλες προσεγγίσεις για την βελτίωσης της σεξουαλικής υγείας.
Έχει φανεί πως η ομαδική ψυχοθεραπεία μειώνει τον φόβο υποτροπής, αυξάνει την αισιοδοξία και το αίσθημα της προσωπικής ανάπτυξης στις γυναίκες που έχουν ξεπεράσει τη νόσο. Τα οφέλη της ομαδικής θεραπείας φαίνεται να διατηρούνται μέχρι και 12 μήνες μετά την παρέμβαση .
Επίσης, η ομαδική ψυχοθεραπεία που στοχεύει στην ψυχοεκπαίδευση, στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης και των κοινωνικών δεξιοτήτων φαίνεται να βελτιώνει την ποιότητα ζωής των γυναικών και να μειώνει τα συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης. Μάλιστα, αυτού του είδους η παρέμβαση έχει αποδειχθεί πολύ χρήσιμη και σε άλλους τύπους καρκίνου.
Άλλες προσεγγίσεις που φάνηκαν ωφέλιμες είναι οι τεχνικές ενσυνειδητότητας (mindfulness) και η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία που οδηγεί σε βελτίωση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων, ωστόσο τα αποτελέσματα αυτά παραμένουν για μικρό χρονικό διάστημα. μετά τη λήξη της παρέμβασης.
Η νευροψυχολογική εκτίμηση των γνωστικών λειτουργιών και οι τεχνικές νευροαποκατάστασης μέσω ασκήσεων, πρωτίστως βοηθούν στην διάκριση της έκπτωσης που προκαλείται από τον καρκίνο και αυτής που μπορεί να οφείλεται σε άλλα αίτια (ίσως σε μια αρχόμενη άνοια) και στην ενίσχυση των γνωστικών ικανοτήτων.
Είναι κρίσιμο να αναγνωριστεί πως η φροντίδα της ψυχικής υγείας αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της συνολικής θεραπείας και ανάρρωσης, επιτρέποντας στους ασθενείς να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους και να αντιμετωπίσουν τη νόσο με ελπίδα για το μέλλον.
Ας μην ξεχνάμε! Η πρόληψη παίζει εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση της νόσου. Η κλινική εξέταση από κάποιον ειδικό, οι κατάλληλες εξετάσεις (π.χ. μαστογραφία, υπερηχογράφημα κ.α), η αυτοεξέταση του μαστού, συμβάλλουν στην έγκαιρη διάγνωση.
Βιβλιογραφία:
Ahles, T. A. (2015). Cognitive Disorders and Delirium. Geriatric Psycho-Oncology: A Quick Reference on the Psychosocial Dimensions of Cancer Symptom Management.
Barrera, M., Atenafu, E. G., Sung, L., Bartels, U., Schulte, F., Chung, J., … & McConnell, D. (2018). A randomized control intervention trial to improve social skills and quality of life in pediatric brain tumor survivors. Psycho‐oncology, 27(1), 91-98.
Beutel, M. E., Weißflog, G., Leuteritz, K., Wiltink, J., Haselbacher, A., Ruckes, C., … & Brähler, E. (2014). Efficacy of short-term psychodynamic psychotherapy (STPP) with depressed breast cancer patients: results of a randomized controlled multicenter trial. Annals of oncology, 25(2), 378-384.
Bellver-Pérez, A., Peris-Juan, C., & Santaballa-Beltrán, A. (2019). Effectiveness of therapy group in women with localized breast cancer. International Journal of Clinical and Health Psychology, 19(2), 107-114.
Boykoff, N., Moieni, M., & Subramanian, S. K. (2009). Confronting chemobrain: an in-depth look at survivors’ reports of impact on work, social networks, and health care response. Journal of cancer survivorship, 3, 223-232.
Cobeanu, O., & David, D. (2018). Alleviation of side effects and distress in breast cancer patients by cognitive-behavioral interventions: a systematic review and meta-analysis. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 25(4), 335-355.
Dinapoli, L., Colloca, G., Di Capua, B., & Valentini, V. (2021). Psychological aspects to consider in breast cancer diagnosis and treatment. Current oncology reports, 23, 1-7.
Fukui, S., Kamiya, M., Koike, M., Kugaya, A., Okamura, H., Nakanishi, T., … & Uchitomi, Y. (2000). Applicability of a Western‐developed psychosocial group intervention for Japanese patients with primary breast cancer. Psycho‐Oncology: Journal of the Psychological, Social and Behavioral Dimensions of Cancer, 9(2), 169-177.
Haller, H., Winkler, M. M., Klose, P., Dobos, G., Kuemmel, S., & Cramer, H. (2017). Mindfulness-based interventions for women with breast cancer: an updated systematic review and meta-analysis. Acta oncologica, 56(12), 1665-1676.
Jing, L., Zhang, C., Li, W., Jin, F., & Wang, A. (2019). Incidence and severity of sexual dysfunction among women with breast cancer: a meta-analysis based on female sexual function index. Supportive Care in Cancer, 27, 1171-1180.
Kolak, A., Kamińska, M., Sygit, K., Budny, A., Surdyka, D., Kukiełka-Budny, B., & Burdan, F. (2017). Primary and secondary prevention of breast cancer. Annals of Agricultural and environmental Medicine, 24(4).
Matsuda, A., Yamaoka, K., Tango, T., Matsuda, T., & Nishimoto, H. (2014). Effectiveness of psychoeducational support on quality of life in early-stage breast cancer patients: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Quality of Life Research, 23, 21-30.
Ng CG, Mohamed S, Kaur K, et al (2017). Perceived distress and its association with depression and anxiety in breast cancer patients. PLoS One, 12, e0172975
Phillips, K. M., Antoni, M. H., Lechner, S. C., Blomberg, B. B., Llabre, M. M., Avisar, E., … & Carver, C. S. (2008). Stress management intervention reduces serum cortisol and increases relaxation during treatment for nonmetastatic breast cancer. Psychosomatic medicine, 70(9), 1044-1049.
Rogers LQ, Courneya KS, Anton PM, et al (2017). Effects of a multicomponent physical activity behavior change intervention on fatigue, anxiety, and depressive symptomatology in breast cancer survivors: randomized trial. Psychooncology, 26, 1901–6.
Shafaee, F. S., Mirghafourvand, M., Harischi, S., Esfahani, A., & Amirzehni, J. (2018). Self-confidence and quality of life in women undergoing treatment for breast cancer. Asian Pacific journal of cancer prevention: APJCP, 19(3), 733.
Seliktar, N., Polek, C., Brooks, A., & Hardie, T. (2015). Cognition in breast cancer survivors: hormones versus depression. Psycho‐Oncology, 24(4), 402-407.
Stagl, J. M., Antoni, M. H., Lechner, S. C., Bouchard, L. C., Blomberg, B. B., Glück, S., … & Carver, C. S. (2015). Randomized controlled trial of cognitive behavioral stress management in breast cancer: a brief report of effects on 5-year depressive symptoms. Health psychology, 34(2), 176.
Vaziri, S. H., & Kashani, F. L. (2012). Sexuality after breast cancer: need for guideline. Iranian journal of cancer prevention, 5(1), 10.
Von Ah, D., Carpenter, J. S., Saykin, A., Monahan, P., Wu, J., Yu, M., … & Unverzagt, F. (2012). Advanced cognitive training for breast cancer survivors: a randomized controlled trial. Breast cancer research and treatment, 135, 799-809.
Walker, J., Hansen, C. H., Martin, P., Symeonides, S., Ramessur, R., Murray, G., & Sharpe, M. (2014). Prevalence, associations, and adequacy of treatment of major depression in patients with cancer: a cross-sectional analysis of routinely collected clinical data. The Lancet Psychiatry, 1(5), 343-350.
Xu, J., Xue, B., Li, L., Qiao, J., Redding, S. R., & Ouyang, Y. Q. (2023). Psychological interventions for sexual function and satisfaction of women with breast cancer: A systematic review and meta‐analysis. Journal of Clinical Nursing, 32(9-10), 2282-2297.
Ye, M., Du, K., Zhou, J., Zhou, Q., Shou, M., Hu, B., … & Liu, Z. (2018). A meta‐analysis of the efficacy of cognitive behavior therapy on quality of life and psychological health of breast cancer survivors and patients. Psycho‐oncology, 27(7), 1695-1703.
